Łączenie się spółek handlowych stanowi jeden z rodzajów procesów transformacyjnych mogących zachodzić w spółkach w myśl przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej: KSH). Proces łączenia dotyczy podmiotów już istniejących. Z powodu różnych determinant podejmują one jednak decyzję w przedmiocie połączenia się z innym podmiotem. Tytułem przykładu, motywami łączenia się spółek mogą być: chęć stworzenia nowego podmiotu, przeciwdziałanie osłabieniu pozycji na rynku, chęć wzmocnienia swojej pozycji na rynku.
Procedura łączenia się spółek, zgodnie z Kodeksem Spółek Handlowych, zakłada, że ostateczna formą prawną prowadzenia działalności gospodarczej po zakończonym połączeniu będzie spółka kapitałowa, tj. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna lub spółka akcyjna. Wyklucza to zatem możliwość, aby w wyniku połączenia powstała spółka osobowa (jawna, partnerska, komandytowa lub komandytowo-akcyjna). Spółki osobowe mogą łączyć się ze spółkami kapitałowymi pod warunkiem, że spółka osobowa nie jest spółką przejmującą lub nowo zawiązaną (art. 491 §1 KSH) lub mogą się łączyć między sobą tworząc w wyniku połączenia spółkę kapitałową (art. 491 §2 KSH).
Spółkami, które nie mogą uczestniczyć w procesie łączenia nie mogą być spółka w likwidacji, która już rozpoczęła podział majątku oraz spółka w upadłości (art. 491 §3 KSH).
Porozmawiaj o badaniu planu połączenia.
Skorzystaj z naszej wiedzy i porozmawiaj z doświadczonym specjalistą.
Kodeks spółek handlowych wyróżnia dwie formy łączenia się spółek.
Po pierwsze, spółki mogą się łączyć wykorzystując metodę inkorporacji, tj. przez przejęcie. W myśl powyższego dochodzi do przeniesienia całego majątku jednej spółki (spółka przejmowana) na inną kapitałową spółkę (spółka przejmująca) w zamian za udziału lub akcje, która spółka przejmująca przyzna wspólnikom spółki przejmowanej (art. 492 §1 pkt 1 KSH). W wyniku fuzji per incorporationem spółka inkorporowana (przejmowana) traci swój byt prawny, nie funkcjonuje dalej w obrocie gospodarczym. Podmiotem, który swój byt prawny zachowuje, często pod niezmienioną firmą, jest spółka inkorporująca (przejmująca). Połączenie przez inkorporację prowadzi z reguły do podwyższenia kapitału zakładowego w spółce przejmującej, gdyż wiąże się to z koniecznością ustanowienia nowych udziałów lub emisji nowych akcji dla nowych wspólników/akcjonariuszy spółki przejmowanej. Wyjątkiem od podwyższenia kapitału zakładowego jest sytuacja, gdy spółka przejmująca posiada odpowiednią ilość udziałów lub akcji własnych niezbędnych do przeprowadzenia wymiany w zamian za udziały lub akcje spółki przejmowanej według określonego w planie połączenia stosunku wymiany.
Drugim ze sposobów łączenia się spółek jest fuzja per unionem, tj. połączenie się dotychczas istniejących spółek w jedną, nową spółkę kapitałową – zawiązanie nowej spółki (art. 492 §1 pkt 2 KSH). Fuzja per unionem polega na ustaniu bytu prawnego dotychczasowych spółek zaangażowanych w proces i powstaniu (zawiązaniu) nowego podmiotu prawa – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej. W tym sposobie łącznie dochodzi do przeniesienia na nowo zawiązaną spółkę całości majątku (sukcesja uniwersalna) wszystkich łączących się spółek w zamian za udziału lub akcje nowej spółki.
Nieodzownym elementem procedury łączenia się spółek handlowych jest przygotowywany już na pierwszym etapie (czynności przygotowawcze) plan połączenia spółek. Plan połączenia spółek to nic innego jak uzgodnione pomiędzy spółkami zaangażowanymi w proces połączenia zasady i warunki dokonywanego procesu. Plan taki, winien być sporządzony w formie pisemnej i zawierać enumeratywnie wskazane w redakcji Kodeksu spółek handlowych elementy. Ważne jest przy tym, iż zawarcie ustawowo wymienionych elementów planu połączenia jest warunkiem uznania tego planu za spełniający wymogi prawne, co jest wymagane w celu dalszego przeprowadzenia procesu łączenia się spółek. Niemniej jednak, w redakcji poszczególnych przepisów Kodeksu spółek handlowych odnoszących się do treści planu połączenia ustawodawca posługuje się określeniem co najmniej. Przemawia to za przyjęciem, iż wskazany katalog stanowi absolutne minimum, które w zależności od uzgodnień pomiędzy zainteresowanymi spółkami może podlegać rozszerzeniu o inne dane.
W zależności od rodzaju łączących się spółek ustawodawca w ramach Kodeksu spółek handlowych różnicuje treść planu połączenia się spółek. Należy jednak podkreślić, iż poszczególne prawem wymagane elementy planu połączenia nie zmieniają się w zależności od tego, czy dochodzi do łączenia się przez inkorporację, czy przez zawiązanie nowej spółki.
Plan połączenia, gdy spółkami łączącymi się li tylko wyłącznie spółki kapitałowe, zgodnie z treścią art. 499 KSH, winien zawierać co najmniej:
1) typ, firmę i siedzibę każdej z łączących się spółek, sposób łączenia, a w przypadku połączenia przez zawiązanie nowej spółki – również typ, firmę i siedzibę tej spółki;
2) stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki na udziały lub akcje spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej i wysokość ewentualnych dopłat;
3) zasady dotyczące przyznania udziałów albo akcji w spółce przejmującej bądź w spółce nowo zawiązanej;
4) dzień, od którego udziały albo akcje, o których mowa w pkt 3, uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej;
5) prawa przyznane przez spółkę przejmującą bądź spółkę nowo zawiązaną wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce przejmowanej bądź w spółkach łączących się przez zawiązanie nowej spółki;
6) szczególne korzyści dla członków organów łączących się spółek, a także innych osób uczestniczących w połączeniu, jeżeli takie zostały przyznane.
Jeżeli w procesie łączenia się występuje przynajmniej jedna spółka osobowa, wówczas, w oparciu o treść art. 518 KSH plan połączenia ulega modyfikacji, zawężeniu pod względem elementów niezbędnych dla jego ważności. Stosowanie do przywołanej podstawy prawnej, plan połączenia się spółek, gdy przynajmniej jedną z łączących się jest spółka osobowa musi zawierać przynajmniej:
1) typ, firmę i siedzibę każdej z łączących się spółek, sposób łączenia, a w przypadku połączenia przez zawiązanie nowej spółki – również typ, firmę i siedzibę tej spółki;
2) liczbę i wartość udziałów albo akcji spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej, przyznanych wspólnikom łączącej się spółki osobowej, oraz wysokość ewentualnych dopłat;
3) dzień, od którego udziały albo akcje przyznane wspólnikom łączącej się spółki osobowej uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej;
4) szczególne korzyści dla wspólników łączącej się spółki osobowej, a także innych osób uczestniczących w połączeniu, jeżeli takie zostały przyznane.
Najobszerniejszy katalog wymaganych prawem informacji wchodzących w skład planu łączenia się spółek ustawodawca przewiduje dla transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych oraz spółek komandytowo-akcyjnych. Zawarty w treści art. 516 (3) KSH zakres przedmiotowy planu połączenia stanowi odzwierciedlenie zakresu planu łączenia się spółek kapitałowych, który uzupełniony został w oparciu o treść art. 122 Dyrektywy z dnia 14 czerwca 2017 r. Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132 w sprawie niektórych aspektów prawa spółek. Co ważne, projekt planu transgranicznego łączenia się spółek winien zostać sporządzony w językach urzędowych właściwych dla siedzib spółek podlegających łączeniu się. Plan transgranicznego łączenia się spółek powinien zawierać co najmniej:
1) typ, firmę i siedzibę statutową łączących się spółek, oznaczenie rejestru i numer wpisu do rejestru każdej z łączących się spółek, sposób łączenia, a w przypadku połączenia przez zawiązanie nowej spółki – również typ, firmę i siedzibę statutową proponowane dla tej spółki;
2) stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki na udziały lub akcje spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej i wysokość ewentualnych dopłat pieniężnych;
3) stosunek wymiany innych papierów wartościowych spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki na papiery wartościowe spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej i wysokość ewentualnych dopłat pieniężnych;
4) inne prawa przyznane przez spółkę przejmującą bądź spółkę nowo zawiązaną wspólnikom lub uprawnionym z innych papierów wartościowych w spółce przejmowanej bądź w spółkach łączących się przez zawiązanie nowej spółki;
5) inne warunki dotyczące przyznania udziałów, akcji lub innych papierów wartościowych w spółce przejmującej bądź w spółce nowo zawiązanej;
6) dzień, od którego udziały albo akcje uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej, a także inne warunki dotyczące nabycia lub wykonywania tego prawa, jeżeli takie warunki zostały ustanowione;
7) dzień, od którego inne papiery wartościowe uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej, a także inne warunki dotyczące nabycia lub wykonywania tego prawa, jeżeli takie warunki zostały ustanowione;
8) szczególne korzyści przyznane biegłym badającym plan połączenia lub członkom organów łączących się spółek, jeżeli właściwe przepisy zezwalają na przyznanie szczególnych korzyści;
9) warunki wykonywania praw wierzycieli i wspólników mniejszościowych każdej z łączących się spółek oraz adres, pod którym można bezpłatnie uzyskać pełne informacje na temat tych warunków;
10) procedury, według których zostaną określone zasady udziału pracowników w ustaleniu ich praw uczestnictwa w organach spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej, zgodnie z odrębnymi przepisami;
11) prawdopodobny wpływ połączenia na stan zatrudnienia w spółce przejmującej bądź spółce nowo zawiązanej;
12) dzień, od którego czynności łączących się spółek będą uważane, dla celów rachunkowości, za czynności dokonywane na rachunek spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej, z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości;
13) informacje na temat wyceny aktywów i pasywów przenoszonych na spółkę przejmującą bądź spółkę nowo zawiązaną na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia;
14) dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych spółek uczestniczących w połączeniu, wykorzystanych do ustalenia warunków połączenia, z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości;
15) projekt umowy albo statutu spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej.
Kodeks spółek handlowych zawiera regułę, iż plan połączenia podlega badaniu. Stosownie do treści art. 502 §1 oraz art. 516 (6) §1 KSH obligatoryjnemu badaniu podlegają plany łączenia się spółek kapitałowych oraz transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej. Powyższa zasada napotyka jednak wyjątki. Pierwszym jest łączenie się spółek z udziałem spółek osobowych. W tym przypadku, odnosząc się do treści art. 520 §1 KSH, plan taki podlegał będzie badaniu w sytuacji, gdy spółką przejmującą (inkorporacja) albo spółką nową zawiązaną jest spółka akcyjna lub gdy jedną z łączących się spółek jest spółka komandytowo-akcyjna. Gdy powyższe przesłanki nie zostaną spełnione, nie powstaje ex lege obowiązek badania planu połączenia przez biegłego. Może on się zmaterializować jedynie wówczas, gdy zażąda tego przynajmniej jeden ze wspólników łączących się spółek (art. 520 §2 KSH). Drugi wyjątek dotyczy łączenia się spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, których wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne w liczbie nieprzekraczającej 10 we wszystkich łączących się spółkach, chyba że przynajmniej wspólnik zgłosi sprzeciw spółce (art. 516 §7 KSH). Ostatni z wyjątków dotyczy sytuacji, gdy wspólnicy wszystkich łączących się spółek wyrazili zgodę na zaniechanie badania planu połączenia przez biegłego (art. 503 (1) §1 pkt 3 KSH).
O zamiarze połączenia się zainteresowane spółki informują sąd rejestrowy dla siedziby spółki przejmującej albo spółki, która ma zostać zawiązana. Równolegle do powyższego, spółki zgłaszają do sądu rejestrowego plan połączenia. Wraz z planem połączenia sądowi rejestrowemu składany jest również wniosek o wyznaczenie przez niego biegłego. Może nim być biegły z Kancelarii SIPEX – mamy doświadczenie w sporządzaniu badania planu połączenia. Sąd rejestrowy wyznacza biegłego. We wniosku o wyznaczenie biegłego spółki mogą wskazać personalnie kandydata na osobę biegłego. Wskazanie takie nie jest co prawda dla sądu wiążące, niemniej jednak – często skuteczne. Warunkiem wyznaczenia danej osoby na biegłego jest posiadanie przez kandydata umiejętności, wiedzy i doświadczenia w zakresie badania planów połączenia spółek. W przypadku, gdy spółki zaniechają wskazania kandydata na biegłego, wówczas sąd rejestrowy uprawniony jest do arbitralnego wyboru biegłego z listy biegłych sądowych. W uzasadnionych przypadkach sąd rejestrowy może wyznaczyć dwóch albo większą liczbę biegłych (art. 502 §2 KSH). Należy przy tym mieć na uwadze, że sąd rejestrowy zawsze może wyznaczyć innego biegłego (lub biegłych) niż wskazany we wniosku spółek. Wyznaczenie biegłego następuje w wyniku wydania przez sąd rejestrowy postanowienia.
Plan połączenia podlega badaniu przez biegłego (art. 502 §1, 516 (6) §1, 520 §1 KSH). W przypadku łączenia się spółek bez elementów transgranicznych biegły wyznaczany jest przez sąd rejestrowy właściwy miejscowo dla siedziby spółki przejmującej lub dla siedziby spółki nowo zawiązywanej (art. 502 §2 KSH). Gdy dochodzi do transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych lub spółki komandytowo-akcyjnej, wówczas biegły wyznaczany jest na wspólny wniosek spółek podlegających łączeniu się złożony we właściwym dla spółki krajowej sądzie rejestrowym albo we właściwym organie dla spółki zagranicznej (art. 516 (6) §2 KSH). Wspólny wniosek spółek podlegających łączeniu może, ale nie musi być, wiążący dla sądu.
Co istotne, ustawodawca w redakcji Kodeksu spółek handlowych nie wprowadza wymagań co do osoby biegłego. Stąd, nie można a priori założyć, iż biegłym właściwym dla badania planu połączenia spółek musi być biegły rewident. Należy założyć, iż skoro ustawodawca w redakcji art. 502 §1, 516 (6) §1 oraz 520 §1 KSH nie dookreśla osoby biegłego, to biegłym może być każdy biegły sądowy z zakresy wyceny przedsiębiorstw, który znajduje się na liście prowadzonej przez właściwy sąd rejestrowy. Powyższa teza broni się odnosząc ją do redakcji art. 559 §1 KSH, w którym ustawodawca wprost wskazuje na obowiązek badania planu przekształcenia przez biegłego rewidenta. Stąd, skoro w odniesieniu do planów połączenia ustawa nie konstytuuje wymogu badania przez biegłego rewidenta, wymóg taki nie powstaje. Niemniej jednak, sąd rejestrowy może wyznaczyć do badania planu przekształcenia biegłego rewidenta, ale nie musi.
Plan połączenia spółek badany jest w celu weryfikacji przez biegłego podstawowych założeń ekonomicznych i prawnych procesu łączenia się spółek. Prowadzona przez biegłego weryfikacja ukierunkowana jest na ochronę interesów wspólników albo akcjonariuszy łączących się spółek.
Niezależnie od rodzaju łączenia się i spółek zaangażowanych w proces, plan połączenia podlega badaniu w zakresie poprawności i rzetelności. Przez poprawność rozumie się formalną zgodność planu połączenia z przepisami bezwzględnie obowiązujących przepisów prawnych. W związku z czym, w zakresie poprawności biegły bada czy plan połączenia spełnia wszelkie wymogi formalne oraz merytoryczne pod względem jego struktury, układu oraz załączników, ale również pochyla się nad metodologią sporządzania planu połączenia, np. czy trafnie został dobrany sposób wyceny składników majątkowych spółek. Rzetelność to z kolei zgodność z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych zachodzących w spółkach oraz w trakcie łączenia się. Kryterium to zakłada kontrolę polegającą na ustaleniu czy ustalone propozycje w planie połączenia nie są krzywdzące dla wspólników lub akcjonariuszy spółek podlegających łączeniu się. Przede wszystkim, w oparciu o kryterium rzetelności, istotna jest weryfikacja parytetu wymiany, tj. ustalenia czy stosunek wymiany udziałów lub akcji w spółkach podlegających łączeniu i w spółce przejmującej lub nowo utworzonej jest prawidłowych z punktu ustalenia ich ceny.
Podstawą przygotowania przez biegłego opinii jest plan połączenia wraz z jego załącznikami. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub w celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji biegły uprawniony jest do żądania od zarządów łączących się spółek udzielenia mu dodatkowych wyjaśnień lub przedstawienia dodatkowych dokumentów (art. 503 §2 KSH).
Efektem końcowym badania planu połączenia jest sporządzenie przez biegłego opinii z badania. Kodeks spółek handlowych dookreśla wymagany prawem, minimalny zakres opinii. Wskazany w treści art. 503 §1 pkt 1-3 KSH katalog elementów przedmiotowo istotnych dla opinii biegłego wskazuje de facto na co biegły powinien zwrócić szczególną uwagę w procesie badania planu połączenia. Jak wynika z przedstawionego katalogu minimalnego, uwaga biegłego powinna koncentrować się przede wszystkim na ochronie interesów wspólników lub akcjonariuszy łączących się spółek poprzez weryfikację parytetu wymiany udziałów lub akcji.
Badanie planu połączenia spółek winno rozpocząć się od weryfikacji przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności przygotowanych przez zarządy łączących się spółek wycen majątków tychże spółek. Co istotne, pomimo że Kodeks spółek handlowych nie konstytuuje zasady dołączenia do planu połączenia wyceny majątku spółki przejmującej. Ustawodawca wskazuje, że obligatoryjnym elementem planu połączenia jest wycena majątku tylko spółki przejmowanej (art. 499 §2 pkt 3 KSH). Niemniej jednak, zgodnie z dorobkiem judykatury, a w szczególności Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 7.12.2012 r. sygn. akt II CSK 77/12), do planu połączenia należy dołączyć wyceny majątku wszystkich łączących się spółek.
Badanie planu połączenia przez biegłego winno się zatem rozpocząć od badania przedstawionych wycen majątków wszystkich łączach się spółek zestawiając je z planem połączenia. Weryfikacja wycen majątków pozwoli biegłego na rzetelną ocenę wyceny udziałów lub akcji łączących się spółek.
Badając wycenę majątków spółek biegły dokonuje oceny w zakresie poprawności i rzetelności. Opinia biegłego w zakresie poprawności wyceny dotyczy przede wszystkim oceny metod użytych do wyceny poszczególnych składników majątkowych. Biegły na każdym etapie uprawniony jest do zadawania pytań zarządom łączących się spółek oraz do żądania o dokumenty powiązane z przeprowadzoną wyceną. Warto przy tym zauważyć, że Kodeks spółek handlowych nie wprowadza żadnych obostrzeń, co do wyboru metody wyceny spółki. Biegły winien zatem sam ocenić, czy zaproponowana metoda jest adekwatna, a jeżeli nie to samodzielnie pokusić się w treści opinii o wskazanie metody prawidłowej na potrzeby wyceny majątku. Wykładnia art. 488 §2 pkt 3 KSH nie precyzuje formy wyrażenia majątku spółki. W związku z czym może ostać wyrażona co do zasady w sposób dobrowolny, np. poprzez wartość bilansową lub wartość godziwą. Rzetelność wyceny majątków spółek biegły ocenia przez weryfikację, czy każdy składnik majątku został wyceniony w sposób należyty, czy nie doszło do zaniżenia lub zawyżenia jego wartości oraz czy nie doszło do pominięcia składników majątkowych.
Badanie planu połączenia przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności, a konkretnie badanie wyceny majątków spółek prowadzi do dalszego etapu opinii, tj. badania parytetu wymiany udziałów lub akcji łączących się spółek. Trafnie przyjmuje się, iż wycena majątków spółek łączących się stanowi ekonomiczny ekwiwalent związany z wyceną udziałów lub akcji łączących się spółek. Parytet wymiany oraz jego uzasadnienie mają bowiem kluczowe znaczenie dla dotychczasowych wspólników łączących się spółek (przyszłych wspólników spółki przejmującej lub nowo zawiązanej). Ustalony należycie parytet rozstrzyga później o zakresie uprawnień majątkowych i korporacyjnych po zakończonym procesie łączenia się.
W związku z powyższym, pracę biegłego można uznać za działania zamierzające do ochrony interesów udziałowców i akcjonariuszy spółek zaangażowanych w proces łączenia się. Przygotowana przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności opinia ma bowiem charakter informacyjno-ochronny dla wspólników.
Biegły w terminie określonym przez sąd, nie dłuższym jednak niż dwa miesiąca od daty jego wyznaczenia, sporządzi pisemną opinię i przedłoży ją wraz z planem połączeniem sądowi rejestrowemu oraz zarządom łączących się spółek (art. 503 §1 KSH).
Biegłemu za pracę należy się wynagrodzenie. Sąd rejestrowy określa wynagrodzenie za pracę biegłego na podstawie rachunku biegłego, a gdy konieczne było aby wyznaczyć dwóch – za pracę każdego z osobna. Można jednak ustalić, że wynagrodzenie zostanie opłacone przez spółki uczestniczące w połączeniu. Sąd rejestrowy zatwierdza rachunki za pracę biegłego. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia obciąża łączące się spółki. Jeżeli spółki dobrowolnie nie uiszczą wynagrodzenia w terminie dwóch tygodni, wówczas sąd rejestrowy ściągnie wynagrodzenie w trybie przewidzianym dla egzekucji opłat sądowych (art. 502 §3 KSH).
