Niniejszy artykuł ma na celu przybliżyć pojęcie samorządowej spółki prowadzącej działalność komunalną, tj. specjalnego rodzaju spółki prawa handlowego. Z uwagi na fakt, iż nie jest to „typowa” spółka prawa handlowego, również zasady zbycia udziałów lub akcji w takiej spółce będą różnić się od stypizowanych zasad przyjętych na gruncie Kodeksu spółek handlowych. W konsekwencji, pociągać to będzie za sobą konieczność przeprowadzenia wyceny przez zewnętrznego eksperta.
Z artykułu dowiesz się, że:
Skorzystaj z naszej wiedzy i porozmawiaj z doświadczonym specjalistą.
Porozmawiaj o wycenie spółki samorządowej.
Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (u.g.k.) wskazuje, iż zadania z zakresu gospodarki komunalnej (zadania o charakterze użyteczności publicznej ukierunkowane na bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych) mogą być prowadzone w formie samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego (vide art. 2 w zw. z art. 1 ust. 2 u.g.k.).
Zakres spółek prawa handlowego został przez ustawodawcę doprecyzowany na gruncie art. 9 ust. 1 u.g.k., gdzie wskazano, iż jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne. Na marginesie należy wskazać, iż do nowelizacji ustawy z dnia 19 września 2018, jednostki samorządu terytorialnego mogły tworzyć także spółki komandytowe lub spółki komandytowo-akcyjne. Niemniej, według aktualnego stanu prawnego, katalog spółek prawa handlowego został ograniczony jedynie do dwóch: z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjnej.
Ograniczenie katalogu spółek prawa handlowego, którym przyznano przymiot bycia spółką prowadzącą działalność komunalną, do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej należy ocenić pozytywnie. Powyższe wynika bowiem z normatywnej konstrukcji spółek kapitałowych, gdyż jako odrębne od jednostki samorządu terytorialnego osoby prawne, pozwalają w najpełniejszy sposób zdjąć z jednostki samorządu terytorialnego odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania, które mogą powstać w trakcie ich działalności. Powyższe potwierdzają również materialnoprawne ustawy administracyjne wskazując, iż jednostki samorządu terytorialnego nie ponoszą odpowiedzialnością za zobowiązania innych samorządowych osób prawnych i odwrotnie (tak np. art. 49 ustawy o samorządzie gminnym, art. 49 ustawy o samorządzie powiatowym).
Jednostka samorządu terytorialnego pozostaje zatem udziałowcem (w przypadku spółki z o.o.) lub akcjonariuszem (w ramach spółki akcyjnej). Dzięki temu, pomimo autonomiczności spółki w zakresie dokonywanych czynności prawnych i faktycznych, jednostka samorządu terytorialnego ma zapewniony wpływ na działalność tejże spółki poprzez środki nadzoru właścicielskiego: tworzenie umowy/statutu spółki, możliwość wpływania na skład organów spółek.
Podsumowując, samorządowa spółka prowadząca działalność komunalną to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, która została utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego w celu wykonywania zadań o charakterze użyteczności publicznej ukierunkowane na bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.
Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcje w spółce akcyjnej są z zasady zbywalne, tj. mogą być przedmiotem umów przenoszących własność pomiędzy podmiotami prawa. Ich zbycie może być dokonane np. w ramach umowy sprzedaży, zamiany, darowizny.
Zasady zbywania akcji lub udziałów spółek handlowych regulowane są co do zasady przez przepisy ustawy Kodeks spółek handlowych. Niemniej, w odniesieniu do spółek samorządowych zastosowanie będą miały również przepisy ustawy o gospodarce komunalnej oraz ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym (u.z.m.p.), które stanowić będą lex specialis wobec ogólnych rozwiązań przyjętych na gruncie k.s.h.
W kontekście spółki z ograniczoną odpowiedzialnością regułą jest, iż zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 §1 k.s.h.). Co istotne, możliwość zbycia może być zostać uzależniona od zgody spółki (udzielanej przez zarząd w formie pisemnej) albo ograniczyć w inny sposób, np. wskazując określone kategorie podmiotów, które mogą być nabywcami, ograniczając zbywalność do podmiotów z danego zakresu geograficznego, wymagając zgody organu nadzoru (art. 182 §1 i §4 k.s.h.)
Akcje spółki akcyjnej są zbywalnymi papierami wartościowymi (art. 337 §1 k.s.h.). W myśl art. 334 §1 k.s.h. akcje podlegają rozróżnieniu na akcje imienne i akcje na okaziciela. Rozporządzanie (zbywanie) akcjami na okaziciela nie wymaga żadnych szczególnych formalności poza prostym przekazaniem ich nabywcy w zamian za określoną cenę. W przypadku akcji imiennych, ich zbywalność może podlegać ograniczeniom w statucie spółki akcyjnej, gdzie możliwość rozporządzenia akcji może być obwarowana koniecznością uprzedniej zgody spółki (zgody udziela zarząd w formie pisemnej) lub w inny sposób ograniczona (analogicznie do spółki z o.o.) (art. 337 §2 i §3 k.s.h.).
Szczególne zasady zbywania akcji i udziałów spółek samorządowych przewidziane zostały w treści ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym. Pomimo tego, iż ustawa expressis verbis odnosi się do zbywania akcji, to w doktrynie zgodnie przyjmuje się, iż przedstawione zasady winny mieć również zastosowanie w odniesieniu do udziałów. Prym wiedzie tutaj zasada ochrony interesu Skarbu Państwa wyrażona w treści art. 11 ust. 1 wskazanego aktu prawnego. Ochrony interesu Skarbu Państwa upatrywać należy m.in. w zapewnieniu jak najwyższej, realnej ceny zbycia akcji lub udziału. Uzasadnione jest to tym, iż de facto akcjonariuszem/udziałowcem spółki samorządowej jest z reguły jednostka samorządu terytorialnego reprezentująca interesy Skarbu Państwa.
Istotnym z punktu widzenia zasady ochrony interesu Skarbu Państwa jest obwarowanie rozporządzenia akcją lub udziałem spółki samorządowej, której właścicielem jest Skarb Państwa (np. jednostka samorządu terytorialnego) od uprzedniej zgody Rady Ministrów (art. 11 ust. 2 u.z.m.p.). O zgodę taką wnioskuje zbywająca akcję państwowa osoba prawna, w tym jednoosobowa spółka Skarbu Państwa. Wniosek o wyrażenie zgody powinien zawierać enumeratywnie wymienione w treści art. 12 ust. 1 i 2 u.z.m.p. elementy oraz załączniki. Celem powyższego jest wykazanie, iż na skutek rozporządzenia udziałem lub akcją nie dojdzie do pokrzywdzenia interesów Skarbu Państwa, a zbywany udział lub akcja będą zbywane zgodnie z aktualnymi warunkami gospodarczo-ekonomicznymi na rynku.
Stosownie do powyższego, we wniosku o wyrażenie zgody na zbycie akcji/udziału winno się wskazać:
1) opis procedury wyłaniania nabywcy, w tym proponowany tryb zbycia;
2) w przypadku sprzedaży lub zamiany – cenę lub sposób jej ustalenia oraz sposób zapłaty lub wartość oraz sposób spełnienia świadczenia wzajemnego;
3) w przypadku zbycia w inny sposób, niż określony w pkt 2 – wartość rynkową lub sposób jej ustalenia;
4) nabywcę, jeżeli został on wyłoniony;
5) uzasadnienie odnoszące się do skutków ekonomicznych i społecznych zbycia, w tym zawierające omówienie jego wpływu na ochronę interesów Skarbu Państwa oraz ochronę interesu pracowników i innych osób związanych ze spółką.
Co więcej, wymaganymi załącznikami są:
1) dokumenty potwierdzające, że Skarb Państwa jest akcjonariuszem spółki, której akcje są zbywane;
2) wycenę sporządzoną przy użyciu co najmniej dwóch metod wyceny;
3) projekt umowy zbycia.
Jak zostało wskazane powyższej, celem zbycia akcji lub udziałów samorządowych spółek prowadzących działalność komunalną niezbędna jest uprzednia zgoda Rady Ministrów. Dopełniając formalności w przedmiocie wyrażenia zgody, konieczne jest przedłożenie Radzie Ministrów m.in. wyceny udziałów lub akcji, które mają być przedmiotem transakcji i to z wykorzystaniem dwóch metod wyceny.
Dokonując wyceny akcji lub udziałów, należy de facto przeprowadzić wycenę przedsiębiorstwa, gdyż zarówno akcje jak i udziały reprezentują pewien procentowy udział akcjonariusza/udziałowca w spółce.
Dokonując wyceny można posłużyć się metodami dochodowymi, majątkowymi lub porównawczymi.
Metody dochodowe oparte są na regule wartości bieżącej, w której wartość aktywów stanowi wartość przyszłych oczekiwanych przepływów pieniężnych, które pochodzą z tychże aktywów. Stąd, istotną metod dochodowych jest czynione na początku wyceny założenie, że wartość danej spółki kształtować się będzie w zależności od zdolności do osiągania przez nią zysków w perspektywie długookresowej. W ramach metod dochodowych dochodzi więc do powiązania wartości firmy z osiąganymi (bieżącymi) i możliwymi do osiągnięcia (przyszłymi) dochodami.
Do najpopularniejszych metod dochodowych należą:
– metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF) – opiera się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odpowiada sumie wartości zdyskontowanych przyszłych wolnych przepływów pieniężnych przedsiębiorstwa, tj. wartość przedsiębiorstwa odpowiada wartości możliwego do wygenerowania dochodu w przyszłości,
– metoda skorygowanej wartości bieżącej (APV) – w ramach tej metody dokonuje się wyceny przepływów pieniężnych dyskontowanych nielewarowanym kosztem kapitału własnego uwzględniając korektę o korzyści wynikającego z tarczy podatkowej,
– metoda przepływów przedsiębiorstwa jako całości (FCFF) – koncentruje się na wycenie przepływów pieniężnych przynależnych właścicielom kapitału własnego oraz wierzycielom.
Metody majątkowe to najbardziej podstawowe metody wyceny. Założeniem przy metodach majątkowych jest powiązanie wartości przedsiębiorstwa z wartością jego składników majątkowych. Przedmiot wyceny stanowi zatem majątek przedsiębiorstwa, czyli różnica pomiędzy sumą aktywów i zobowiązań obcych. Zaletami metod majątkowych jest prostota ich wykorzystania, a także łatwość, transparentność w porównywaniu wyników. Niemniej jednak, metody majątkowe nie uwzględniają kwestii istotnych z punktu widzenia przedsiębiorstwa, które również mają wpływ na jego wycenę. Zmiennymi, które są pomijane w metodach majątkowych są np.: zdolność do uzyskiwania dodatnich przepływów pieniężnych w przyszłości, perspektywy dalszego rozwoju, potencjał strategiczny.
Wśród metod majątkowych wyróżnia się:
– metodę księgową (book value method) – wynikającą bezpośrednio z bilansu przedsiębiorstwa, polegającą na wycenie poszczególnych składników aktywów i pomniejszeniu ich o wartość pasywów obcych,
– metodę skorygowanych aktywów netto (adjusted net asset method) – opierającą się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odzwierciedla wartość składników majątkowych skorygowanych o wartość zobowiązań (pasywa obce) pomijając rolę aktywów i zobowiązania w najbliższej przyszłości,
– metodę odtworzeniową (replacement value method) – polegającą na określeniu kosztów, jakie konieczne byłyby do poniesienia, aby odtworzyć majątek przedsiębiorstwa do stanu na dzień wyceny przedsiębiorstwa na podstawie przeciętnych cen stosowanych w gospodarce,
– metodę likwidacyjną (liquidation value method) – rozumianą jako wartość uzyskana ze sprzedaży firmy, tj. jej wartości rynkowej poszczególnych składników, praw majątkowych oraz wartości niematerialnych pomniejszona o zobowiązania do spłaty.
W końcu, ostatnią z grup metod wyceny są metody porównawcze. Metody te ukierunkowane są na dokonanie wyceny w oparciu o informacji pochodzące z rynku finansowego. Wycena metodą porównawczą polega na porównaniu wycenianego przedsiębiorstwa do przedsiębiorstwa o podobnym profilu działalności, który jest notowany na rynku publicznym, lub dla których znane są transakcje sprzedaży. W ramach porównawczych metod wyceny firmy wymienia się metody prowadzone w oparciu o mnożniki rynkowe lub transakcje porównywalne (tego samego rodzaju). Metody te właściwe są w szczególności dla osób prawnych (spółek) notowanych na rynkach giełdowych. Istotnym ograniczeniem do zastosowania tej metody wyceny jest fakt, iż nie wszystkie przedsiębiorstwa, spółki są podmiotami notowanymi na rynku giełdowym. W przypadku spółki nienotowanej na rynku giełdowym, wycena spółki dokonywana jest w oparciu o metodę transakcji porównywalnych. W metodzie tej wykorzystywane są przeszłe transakcje sprzedaży przedsiębiorstw lub ich zorganizowanej części wykazujących analogię pod względem branży, organizacji prawnej, pozycji rynkowej co wyceniania spółka.
Zamierzając dokonać rozporządzenia akcją lub udziałem w spółce prowadzącej działalność komunalną należy liczyć się z koniecznością wyceny i to przynajmniej dwoma sposobami. Bez przedmiotowej wyceny, nie można oczekiwać zgody Rady Ministrów na dokonanie rozporządzenia, co w konsekwencji doprowadzi do niemożliwości przeprowadzenia całej transakcji.
Z uwagi na mnogość rodzajów, metod wyceny rekomenduje się zlecenie wyceny podmiotowi profesjonalnemu. Dzięki temu, rzeczoznawca w sposób rzetelny dokona wyboru właściwych metod i przeprowadzi rzetelny proces wyceny, który ukierunkowany będzie na ochronę interesu Skarbu Państwa i pomoże przeprowadzić całą transakcję.
