Stosunki gospodarcze nierzadko bywają burzliwe. Dalece wyidealizowanym twierdzeniem byłoby, że w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej nie dochodzi do sporów. Myśląc o sporach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej na pierwszy plan wysnuwają się spory związane z kontrahentami, np. spory z tyłu braku terminowej płatności lub niewykonanej albo nienależycie wykonanej umowy. Praktyka wskazuje, że źródłem sporów są również stosunki wewnątrz podmiotu gospodarczego – wewnątrz spółki. Sporów tych nie należy bagatelizować, ponieważ w praktyce mogą nieść one dalej idące skutki aniżeli spory z podmiotami zewnętrznymi. Nie bez przyczyny mówi się, że „ryba psuje się od głowy”. W przypadku spółek oznacza to, że największe problemy z ich funkcjonowaniem wynikają z tego, że w ich strukturach dochodzi do konfliktów, sporów.
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie istoty sporu ze wspólnikiem spółek osobowych i kapitałowych, a w konsekwencji zwrócenie uwagi na daleko idące skutki takiej sytuacji. W artykule poruszona została również kwestia roli eksperta z zakresu wyceny przedsiębiorstw w procesie „zarządzania konfliktem”, która to rola pozwala spółce lub wspólnikowi kształtować swoją pozycję.
Porozmawiaj o wycenie z doświadczonym ekspertem.
Skorzystaj z naszej wiedzy i porozmawiaj z doświadczonym specjalistą.
Zapytaj o wycenę przedsiębiorstwaSpór ze wspólnikiem polega na sytuacji, w której wspólnik nie zgadza się z działaniami pozostałych wspólników lub organów spółki. W zależności od rodzaju spółki (osobowa lub kapitałowa) spór ten będzie nazywany sporem ze wspólnikami (w przypadku spółek osobowych i kapitałowych), sporem z organem spółki (w przypadku spółek kapitałowych, spółki partnerskiej, spółki komandytowo-akcyjnej) lub sporem ze spółką (spółki kapitałowe). Determinantą klasyfikacji danego sporu jest źródło i strony konfliktu wewnętrznego.
W Kodeksie spółek handlowych występuje wiele postanowień, których zastosowanie lub niewłaściwe zastosowanie może stanowić źródło konfliktu ze wspólnikiem.
W odniesieniu do spółek osobowych (jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej) możemy wskazać następujące przykłady konfliktogenne:
W przypadku spółek kapitałowych również możemy wyróżnić następujące przykłady dla powstania sporu ze wspólnikiem:
Odnosząc się do powyższych przykładowych źródeł sporów w spółce można wyciągnąć wniosek, że obejmują one sytuacje, które mogą być zaklasyfikowane w ramach dwóch grup. Pierwsza to spory wynikające z chęci pozostania lub rozporządzania swoim udziałem przez wspólnika w spółce. Druga – spory na kanwie stosunków wewnętrznych: funkcjonowania i zarządzania spółką.
Spór ze wspólnikiem może nieść ze sobą wiele negatywnych dla spółki, organów i pozostałych wspólników konsekwencji. Naturalnymi konsekwencjami sporu ze wspólnikiem są skutki, które dzieją się wewnątrz spółki. Możemy do nich zaliczyć przede wszystkim: wewnętrzne napięcia, podejrzliwość, utratę zaufania, wzmożone kontrole dokumentacji, poczucie destabilizacji. Dużo bardziej tragiczne w skutkach mogą okazać się konsekwencje, które dzieją się „na zewnątrz” spółki. Do kluczowych należą m.in. pogorszenie reputacji, odpływ inwestorów, utrata kontrahentów czy w końcu kosztowy spór sądowy. Najpoważniejszą konsekwencją sporu ze wspólnikiem jest jednak wypowiedzenie umowy spółki przez skonfliktowanego wspólnika lub żądanie rozwiązania spółki przez sąd z uwagi na powstanie okoliczności, które uniemożliwiają dalsze funkcjonowanie podmiotu. Stąd, wysoce ryzykownym dla spółki jest toczenie sporu ze wspólnikiem „za wszelką cenę”. Zdecydowanie nieakceptowalnym byłoby prowadzenie i eskalacja sporu do poziomu grożącego bytnością spółki na rynku.
Z mojego doświadczenia, jako biegłego sądowego wynika, że uczestnicy sporu powinni, w miarę możliwości, dążyć do polubownego i pozasądowego rozwiązania konfliktu. Wejście na drogę prawną skutkuje przede wszystkim wieloletnim postępowaniem. Niejednokrotnie otrzymuję zlecenia wyceny podmiotów gospodarczych dla sądów w sprawach, które rozpoczęły się wiele lat temu. Sądzę, że średni czas rozwiązania sporu gospodarczego w Polsce wynosi co najmniej kilka lat.
Mając na uwadze daleko idące skutki toczenia sporu ze wspólnikiem spółki (w tym rozumie się także pozostałych wspólników oraz jej organy) powinna przygotować strategię rozwiązania sporu w sposób nie budzący wątpliwości dla niej i dla wspólnika, a jednocześnie, aby strategia ta zapewniała minimalizację ryzyka wynikającego z zaistniałej sytuacji.
W przypadku sporu polegającego na tym, że wspólnik zamierza opuścić spółkę osią niezgodny pomiędzy nim a spółką będą dwie kwestie – pierwsza, czy spółka (osobowa) wyrazi na to zgodę, a druga – ile warty jest jego udział kapitałowy w spółce. Spółka może bowiem chcieć odkupić udział wspólnika, gdyż pozostali wspólnicy mogą nie być zainteresowani dokooptowaniem do statusu osobowego wspólników osoby trzeciej z zewnątrz organizacji.
W powyżej sytuacji skorzystanie z pomocy eksperta może okazać się nieocenione niezależnie od strony sporu. Kwestią problematyczną (zakładając zgodę na zbycie udziału kapitałowego) jest wycena udziału kapitałowego wspólnika w spółce. Naturalnym jest, że wspólnik będzie subiektywnie dążył do maksymalizacji żądanej ceny, a spółka ukierunkowana będzie na zapłatę jak najniższej kwoty. Dojdzie zatem do konfliktu cenowego, którego finał może mieć miejsce na sali sądowej. Korzystając z pomocy eksperta zarówno spółka, jak i wspólnik mają zagwarantowane dwie najważniejsze kwestie: rzetelność i obiektywność wyceny. Niezależny ekspert dokonuje wyceny przedsiębiorstwa, a w konsekwencji udziału kapitałowego wspólnika (szerzej o metodach wyceny zobacz: artykuł) w sposób godzący interesy wspólnika i spółki. Rzetelna wycena firmy prowadzi do sytuacji w której wspólnik może liczyć na uzyskanie rzeczywistej, rynkowej wartości jego udziału, a spółka korzysta z ochrony przed zarzutem zaniżenia ceny.
Analogicznie, również byt wspólnika/akcjonariusza w spółce kapitałowej nie jest również kategorią trwałą, czy jakby ją nazwać kolokwialnie „wieczną”. W przypadku spółek kapitałowych wspólnik/akcjonariusz również może być zainteresowany opuszczeniem spółki, a w konsekwencji zbyciem przysługującemu mu udziału lub akcji. Spółka kapitałowe może nabyć udział/akcję wspólnika/akcjonariusza celem jego umorzenia. Powyższe stanowi wyjątek od zasady – zakazu nabywania własnych udziałów lub akcji przez spółkę kapitałową. W zaprezentowanym przykładzie spór pomiędzy spółką a wspólnikiem/akcjonariuszem może powstać w zakresie ceny odkupu udziału lub akcji. Naturalnym jest, że osoba występująca ze spółki będzie dążyć do maksymalizacji, a spółka – do minimalizacji ceny. Pomoc eksperta pozwoli na oszacowanie ceny, która będzie po pierwsze ceną rynkową, a po drugie – nie będzie godzić w interesy żadnej ze stron.
Z drugiej strony, spór między spółką a wspólnikiem może polegać również na kwestionowaniu przez wspólnika wartości zysku lub dywidendy, która mu przypadła po zakończonym roku obrotowym. W tym wariancie, również niezależny ekspert może doprowadzić do załagodzenia lub wygaszenia sporu. Ekspert z zakresu finansów i rachunkowości w sposób obiektywny jest w stanie dokonać wyliczenia zysku, który podlega podziałowi pomiędzy wspólników z końcem roku obrotowego.
W końcu, znaczący konflikt między spółką a wspólnikiem może powstać w sytuacji, w której dochodzi do rozminięcia się między wspólnikiem a np. zarządem planów, wyobrażeń co do konkretnych inwestycji, decyzji, działań, rozwoju na przyszłość. W takiej sytuacji, pomoc eksperta może okazać się nieoceniona z uwagi na fakt, że znajomość oceny opłacalności projektów gospodarczych, umiejętność przygotowywania i przedstawiania analiz ekonomicznych może być kluczowa dla zrozumienia przedsięwzięcia przez wspólnika, który mu się sprzeciwia.
Wycena spółki może być również ważnym „asem w rękawie” podczas ustalania strategii toczenia sporu ze wspólnikiem. W razie konfliktu spółka może bowiem stać przed dylematem, czy marketingowo i ekonomicznie opłacalnym jest toczenie batalii sądowej, czy może lepiej byłoby doprowadzić do sytuacji, w której wspólnik opuści spółkę.
W oparciu o przeprowadzoną wycenę spółka jest w stanie ocenić, czy chce sama nabyć od wspólnika jego udział w spółce, czy może będzie skupiać się na poszukaniu zewnętrznego nabywcy. Niezależnie od decyzji, przygotowana wycena stanowić będzie istotną kartę negocjacyjną dla spółki, która będzie zabezpieczona przez zarzutem nierzetelności ustalenia i uiszczenia ceny za udział kapitałowy.
Ekspercko wykonana wycena spółki może stanowić narzędzie zarówno do ustalenia strategii w sporze ze wspólnikiem, jak również stanowić remedium na konflikt nie doprowadzając do jego eskalacji. Dokonanie wyceny spółki przed lub w trakcie sporu ze wspólnikiem pozwala na umiejętne zarządzanie zdarzeniem i wypracowanie rozwiązania, które po pierwsze nie będzie obarczone ryzykiem subiektywizmu, a po drugie może okazać się kompromisowe dla obu stron.
W realnych przypadkach sporów korporacyjnych na próżno szukać przypadków identycznych. Z tego powodu polecam skontaktować się ze swoim doradcą transakcyjnym lub z nami celem przedyskutowania strategii komunikacji chęci przeprowadzenia wyceny spółki, jak i podejścia do samej wyceny.
