Fundacja rodzinna została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. z 21.02.2023 r.) (dalej: UFR), która weszła w życie w maju bieżącego roku.
Zgodnie z art. 2 UFR, Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Celem wprowadzenia do polskiego systemu prawnego fundacji rodzinnej było stworzenie podmiotu umożliwiającego zarządzanie majątkiem rodzinnym (zwłaszcza przedsiębiorstwami rodzinnymi) w kontekście jego ochrony przed negatywnymi konsekwencjami sukcesji (np. spadkobrania) przez które należy rozumieć w szczególności wielość i sytuację osobistą beneficjentów (np. spadkobiorców). Z punktu widzenia ochrony prowadzonej działalności gospodarczej, fundacja rodzinna ukierunkowana jest ochronę przedsiębiorstwa i działalności gospodarczej, gdyby np. nie wszyscy spadkobiercy byli zainteresowani dalszym ich prowadzeniem.
Efektem wprowadzenia fundacji rodzinnej do polskiego porządku prawnego będzie zatem de facto umożliwienie przedsiębiorcom prowadzącym firmy rodzinne zabezpieczenia zgromadzonego majątku przez rozdrobnieniem, a w konsekwencji zaplanowanie i przeprowadzenie sukcesji w sposób uporządkowany i bezpieczny dla prowadzonej działalności gospodarczej.
Istotnym celem z punktu widzenia wprowadzonej regulacji jest umożliwienie fundatorowi fundacji rodzinnej (często spadkodawcy) realizacji jego woli co do zasad gospodarowania i zarządzania majątkiem zgromadzonym w fundacji. Wolą fundatora dochodzi bowiem do skonstruowania statutu fundacji w którym może on dookreślić zasady podejmowania decyzji w przedmiocie mienia, zasady zarządzania fundacją, zasady powoływania beneficjentów.
Porozmawiaj o wycenie z doświadczonym ekspertem.
Skorzystaj z naszej wiedzy i porozmawiaj z doświadczonym specjalistą.
Zapytaj o wycenę przedsiębiorstwaFundacja rodzinna zakładana jest przez przynajmniej fundatora, przez którego rozumie się osobę fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z redakcją art. 11 UFR, fundacja rodzinna (oświadczenie fundatora) może zostać założona mocą aktu założycielskiego albo w ramach sporządzanego testamentu. Obie formy wymagają dla swej ważności formy aktu notarialnego (art. 22 UFR). Co istotne, wybór sposobu ustanowienia fundacji przesądza o ilości podmiotów, które mogą być fundatorem. Fundacja ustanawiania w formie aktu założycielskiego dopuszcza większą aniżeli jeden liczbę fundatorów. W przypadku ustanowienia fundacji z wykorzystaniem testamentu, fundatorem będzie tylko jedna osoba.
Chcąc założyć fundację rodzinną, zgodnie z treścią art. 21 UFR, wymagane jest:
1) złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
2) ustalenie statutu;
3) sporządzenie spisu mienia;
4) ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
5) wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie.
Sporządzony, niezależnie od wybranego sposobu ustanowienia, statut fundacji rodzinnej powinien zawierać enumeratywnie wyliczone w ramach art. 26 ust. 2 pkt 1-13 UFR elementy obligatoryjne, które mogą być poszerzone o elementy fakultatywne wymienione w ramach przykładowego katalogu w art. 26 ust. 3 pkt 1-4 UFR.
Fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Do czasu wpisu do rejestru, tj. od chwili sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu, mówimy o istnieniu fundacji rodzinnej w organizacji.
Z definicji fundacji rodzinnej, poza jej celem i osobą fundatora, kluczowym podmiotem jest beneficjent lub beneficjenci. To właśnie na jego rzecz ustanawiania jest fundacja rodzinna, która w swoich zadaniach gromadzi i zarządzania mieniem właśnie w interesie owego beneficjenta. W końcu, fundacja rodzinna, jako osoba prawna, może również być zobligowana do spełniania określonych świadczeń na rzecz beneficjenta/ów.
Beneficjentem mogą być osoby fizyczne w stosunku do których ustawodawca nie przewiduje żadnych ograniczeń ze względu na zdolność do czynności prawnych (art. 30 ust. 1 pkt 1 UFR). Beneficjentem może być również organizacja pozarządowa wykonująca działalność pożytku publicznego, tj. organizacja nie będą jednostką sektora finansów publicznych, przedsiębiorstwem, instytutem badawczym, bankiem, spółką prawa handlowego, państwową lub samorządową osobą prawną oraz niedziałająca w celu osiągnięcia zysku (art. 30 ust. 1 pkt 2 UFR). W końcu, beneficjentem fundacji rodzinnej może być sam fundator (art. 30 ust. 2 UFR).
Jednym z elementów wymaganych do zarejestrowania fundacji rodzinnych jest pokrycie przez fundatora funduszu założycielskiego. Wedle aktualnego stanu prawnego, fundusz założycielski określany jest w statucie fundacji, ale jego wartość nie może być niższa niż 100 000 zł (art. 17 UFR). Co istotne, wskazana wartość musi być utrzymywana, tj. w trakcie trwania fundacji rodzinnej należy dołożyć należytej staranność, aby wysokość funduszu założycielskiego nie była niższa od kwoty minimalnej. Jeżeli do przedmiotowej sytuacji dojdzie, wypracowany przez fundację rodzinną zysk w danym roku obrotowym podlega w pierwszej zaliczeniu na poczet funduszu założycielskiego celem osiągnięcia normatywnego minimum.
Ustawodawca dookreślając przedmiot wkładu wskazuje, że może być nim mienie. W związku z czym należy odwołać się w tym zakresie do treści art. 44 Kodeksu cywilnego, który wskazuje, że mienieniem jest własność i inne prawa majątkowe. Ustawa o fundacji rodzinnej w redakcji art. 19 ust. 1 wskazuje, że wartość wnoszonego mienia to inaczej wartość rynkowa składników wniesionego mienia innego niż środki pieniężna obliczoną na dzień wniesienia zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.
Odnosząc się do powyższego należy stwierdzić, że przedmiotem wkładu do fundacji rodzinnej mogą być rzeczy ruchome i nieruchomości w stosunku do których fundatorowi przysługuje prawo własności. Co więcej, poza wkładem rzeczowym, fundator na poczet funduszu założycielskiego może wnieść również inne prawa majątkowe. Przez prawa majątkowe rozumie się prawa, które mają wartość w sensie ekonomicznym. Tytułem przykładu wskazać należy, że przedmiotem praw majątkowych są m.in. autorskie prawa majątkowe do utworów, ale również udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcje w spółce akcyjnej lub prostej spółce akcyjnej. Przesądza o tym fakt, iż posiadają one określoną wartość ekonomiczną, którą można uzyskać w ramach umowy ich sprzedaży na rynku wtórnym.
Mając na względzie możliwość wniesienia na poczet funduszu założycielskiego udziałów lub akcji należy dokonać ich wyceny, tj. de facto zobrazować ich wartość ekonomiczną, która będzie tworzyć fundusz. Istotne jest przy tym, aby wartość udziałów/akcji odzwierciedlała ich wartość rynkową ustaloną na dzień wniesienia zgodnie z zasadami ustawy o podatku CIT.
Najogólniej rzecz ujmując wycena akcji/udziałów sprowadza się na określeniu ich wartości ekonomicznej. W praktyce polega to na wycenie przedsiębiorstwa (wycena spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wycena spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej), którego swoistym nośnikiem części własności są właśnie udziały/akcje. Udziały lub akcje reprezentują bowiem część, ułamek wartości całego przedsiębiorstwa. Stanowią one procentowy udział akcjonariusza/udziałowa w spółce.
W praktyce możliwe jest dokonanie wyceny spółki w oparciu o szereg różnych grup metod do których zaliczamy metody dochodowe, metody majątkowe oraz metody rynkowe.
Metody dochodowe uznawane koncentrują się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa kształtuje jej zdolność do osiągania zysków w perspektywie długookresowej. Oparte są one na regule wartości bieżącej, w której wartość aktywów stanowi wartość przyszłych oczekiwanych przepływów pieniężnych, które pochodzą z tychże aktywów. W ramach metod dochodowych dochodzi więc do powiązania wartości przedsiębiorstwa z osiąganymi (bieżącymi) i możliwymi do osiągnięcia (przyszłymi) dochodami.
Do najpopularniejszych metod dochodowych należą:
– metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF) – opiera się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odpowiada sumie wartości zdyskontowanych przyszłych wolnych przepływów pieniężnych przedsiębiorstwa, tj. wartość przedsiębiorstwa odpowiada wartości możliwego do wygenerowania dochodu w przyszłości,
– metoda skorygowanej wartości bieżącej (APV) – w ramach tej metody dokonuje się wyceny przepływów pieniężnych dyskontowanych nielewarowanym kosztem kapitału własnego uwzględniając korektę o korzyści wynikającego z tarczy podatkowej,
– metoda przepływów przedsiębiorstwa jako całości (FCFF) – koncentruje się na wycenie przepływów pieniężnych przynależnych właścicielom kapitału własnego oraz wierzycielom.
Metody majątkowe należą do najbardziej podstawowych, najszybszych i najprostszych w interpretacji. Podstawowym założeniem w tych metodach jest powiązania wartości przedsiębiorstwa z wartością jego składników majątkowych. W związku z czym, przedmiotem wyceny jest majątek przedsiębiorstwa rozumiany jako różnica pomiędzy sumą aktywów i zobowiązań obcych. Wadą tych metod, jest pomijanie kwestii istotnych takich jak zdolność do uzyskiwania dodatnich przepływów pieniężnych w przyszłości.
W ramach metod księgowych wyróżnia się:
– metodę księgową (book value method) – wynikającą bezpośrednio z bilansu przedsiębiorstwa, polegającą na wycenie poszczególnych składników aktywów i pomniejszeniu ich o wartość pasywów obcych,
– metodę skorygowanych aktywów netto (adjusted net asset method) – opierającą się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odzwierciedla wartość składników majątkowych skorygowanych o wartość zobowiązań (pasywa obce) pomijając rolę aktywów i zobowiązania w najbliższej przyszłości,
– metodę odtworzeniową (replacement value method) – polegającą na określeniu kosztów, jakie konieczne byłyby do poniesienia, aby odtworzyć majątek przedsiębiorstwa do stanu na dzień wyceny przedsiębiorstwa na podstawie przeciętnych cen stosowanych w gospodarce,
– metodę likwidacyjną (liquidation value method) – rozumianą jako wartość uzyskana ze sprzedaży firmy, tj. jej wartości rynkowej poszczególnych składników, praw majątkowych oraz wartości niematerialnych pomniejszona o zobowiązania do spłaty.
Ostatnia z grup metod wyceny to metody rynkowe zwane również porównawczymi. Ich istota opiera się na dokonaniu wyceny poprzez porównanie wycenianego przedsiębiorstwa do przedsiębiorstwa o podobnym profilu działalności, które jest przedmiotem notowań na rynku publicznym (Giełda Papierów Wartościowych). W ramach porównawczych metod wyceny przedsiębiorstwa wymienia się metody prowadzone w oparciu o mnożniki rynkowe lub transakcje porównywalne (tego samego rodzaju). Metody te właściwe są w szczególności dla osób prawnych (spółek) notowanych na rynkach giełdowych. Istotnym ograniczeniem do zastosowania tej metody wyceny jest fakt, iż nie wszystkie przedsiębiorstwa, spółki są podmiotami notowanymi na rynku giełdowym. W przypadku spółki nienotowanej na rynku giełdowym, wycena spółki dokonywana jest w oparciu o metodę transakcji porównywalnych. W metodzie tej wykorzystywane są przeszłe transakcje sprzedaży przedsiębiorstw lub ich zorganizowanej części wykazujących analogię pod względem branży, organizacji prawnej, pozycji rynkowej co wyceniania spółka.
Niewątpliwie akcje/udziały mogą stanowić przedmiot wkładu na fundusz założycielski fundacji rodzinnej. Niemniej jednak, mając na uwadze normatywnie ukształtowaną wartość minimalną tegoż funduszu, tj. 100 000 zł, rekomenduje się dokonanie rzetelnej i profesjonalnej wyceny wnoszonego mienia, w tym w szczególności akcji lub udziałów. Dokonana przez profesjonalistę wycena niewątpliwie zabezpieczy fundatora i przyszłych beneficjentów przed ryzykiem przeszacowania lub niedoszacowania wartości wnoszonych praw majątkowych, co w konsekwencji pozwoli na stabilne funkcjonowanie fundacji i swobodne (w granicach ustawy) podejmowanie decyzji w przedmiocie wypracowanego zysku.
