Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie problematyki wyceny udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które mogą, zgodnie z treścią art. 185 Kodeksu spółek handlowych stanowić przedmiot postępowania egzekucyjnego. Egzekucja z udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest niewątpliwie jednym z najefektywniejszych sposobów zaspokojenia istniejących po stronie wspólnika lub spółki długów. Należycie przeprowadzona wycena udziałów pozwoli zatem na osiągnięcie podstawowego celu postępowania egzekucyjnego, którym jest przede wszystkim zaspokojenie godnego ochrony interesu wierzyciela. Z drugiej strony, rzetelnie wykonana wycena udziałów stanowi również źródło ochrony pozostałego majątku spółki przed egzekucją ponieważ przeciwdziała ryzyku sprzedaży udziału po cenie niższej niż wyceniona.
Udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi jednostkę uczestnictwa wspólnika w tej spółce. Jest on skorelowany z wartości kapitału zakładowego spółki, ponieważ wysokość kapitału determinuje ilość udziałów możliwych do wykreowania. Wartość nominalna jednego udziału nie może być niższa niż 50 zł (art. 154 §2 KSH). Udział jest zatem prawem majątkowym przysługującym wspólnikowi, który inkorporuje w sobie uprawnienia i obowiązki wspólnika w stosunku do danej spółki. Polskie prawo dopuszcza przy tym sytuację, że spółka sama posiada swoje udziały. Mowa wtedy o tzw. udziałach własnych, które spółka nabyła w drodze egzekucji z majątku wspólnika na zaspokojenie swoich roszczeń, których nie można byłoby zaspokoić z innego majątku wspólnika albo nabyła w celu umorzenia, względnie w innych wypadkach określonych w przepisach szczególnych (art. 200 §1 KSH).
Porozmawiaj o wycenie z doświadczonym ekspertem.
Skorzystaj z naszej wiedzy i porozmawiaj z doświadczonym specjalistą.
Zapytaj o wycenę przedsiębiorstwaKażdy udział reprezentuje po pierwsze wartość nominalną, którą stanowi iloraz kapitału zakładowego przez liczbę udziałów (vide art. 154 KSH), a po drugie wartość podlegającą wycenie, tj. ucieleśnia w sobie pewną „część” majątku spółki. W związku z tym, egzekucja z udziału – prawa majątkowego ukierunkowana jest na uzyskanie ceny, która odpowiadać będzie „części” spółki, którą ten udział reprezentuje.
W związku z powyższym, w przypadku egzekucji z udziału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji z innych praw majątkowych (art. 909 i następne). Przywołany art. 909 KPC wskazuje bezsprzecznie, że w przypadku egzekucji z innych praw majątkowych zastosowanie znajdą odpowiednio przepisy o egzekucji z wierzytelności z zastosowaniem przepisów szczególnych, tj. Działu IV KPC.
Egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością będzie zatem przebiegać w dwóch etapach. Pierwszym z nich to zajęcie udziału. Podstawą prawną zajęcia udziału jest art. 910 §1 KPC, który implikuje konieczność zawiadomienia o tym fakcie dłużnika oraz osoby obciążonej obowiązkiem względem dłużnika. Dalej, komornik na podstawie art. 9113 KPC zobowiązany jest zgłosić fakt zajęcia udziału spółce oraz notyfikować ten fakt w sądzie rejestrowym właściwym ze względu na miejsce rejestracji spółki. Fakt notyfikacji spółce zajęcia udziału nie powinien budzić wątpliwości ani dyskusji z uwagi na fakt, że udział inkorporuje w sobie określone prawa i obowiązki wspólników w spółce.
Wspomnieć należy, że zajęcie udziału jest równoznaczne z zajęciem świadczeń akcesoryjnych dla udziału, tj. np. części zysku przypadającego na udział (dywidenda). Stosownie do treści art. 9102 KPC po dokonanym zajęciu wierzyciel uzyskuje wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego udziału, a także może podejmować działania niezbędne do zachowania zajętego prawa. Wykonywanie owych uprawnień ma służyć zaspokojeniu wierzyciela.
Drugi etap postępowania egzekucyjnego pozostaje w gestii wierzyciela. Wierzyciel po zajęciu udziału może zaspokoić przysługujące mu roszczenie w dwojaki sposób, tj. poprzez sprzedaż zajętego udziału lub z dochodu (dywidendy), który ten udział przynosi (art. 9116 §1 KPC). Co istotne, ustawodawca nie przesądza o kolejności, pierwszeństwie metod zaspokojenia wierzyciela z zajętego udziału. W związku z czym, decyzja wierzyciela w przedmiocie metody zaspokojenia nie jest niczym skrępowana.
Jeżeli wierzyciel nie decyduje się na zaspokojenie swojego roszczenia z dochodu, który zajęty udział generuje, wówczas może dokonać jego sprzedaży. Zasadą jest, że komornik może dokonać sprzedaży zajętego udziały po cenie nie niższej niż 75% ceny oszacowania (art. 9117 §1 KPC). Jeżeli nie uda się zbyć udziału z wolnej ręki, wówczas komornik dokonuje sprzedaży zajętego udziału w drodze licytacji (art. 9117 §3 KPC).
Powyższe rozważania dotyczą sytuacji w których w umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie ogranicza zbywalności udziału. Szczególnym przypadkiem jest sytuacja, w której w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wspólnicy zawarli postanowienia, które ograniczają zbywalność udziału np. od zgody określonego organu spółki, albo wymagają przeniesienie udziału na konkretne podmioty prawa.
Egzekucyjną sprzedaż udziałów z ograniczoną zbywalnością reguluje art. 185 KSH, który wskazuje, że w przypadku, gdy ma dojść do egzekucyjnej sprzedaży udziału, którego zbycie spółka uzależnia od zgody spółki lub w inny sposób ogranicza, spółka ma prawo przedstawić osobę, która nabędzie udział za cenę, jaką określi sąd rejestrowy po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Dokonując wykładni powyższego, spółce przysługuje prawo wskazania nabywcy zajętego udziału, ale cenę udziału ustala sąd postanowieniem, które podlega zaskarżeniu w drodze apelacji.
Wycena przeznaczonych do sprzedaży egzekucyjnej udziałów z ograniczoną zbywalnością jest zatem wymogiem ustawowym od którego polskie prawo nie przewiduje wyjątków. Cenę ustala sąd rejestrowy. O ile literalna wykładnia art. 185 §1 KSH dopuszcza możliwość ustalenia ceny zajętego udziału na podstawie zgodnych stanowisk dłużnika i wierzyciela, to w praktyce sądy rejestrowe, chcąc mieć pewność co do uczciwości i rzetelności wyceny, decydują się na powołanie biegłego rzeczoznawcy celem oszacowania ceny udziału.
Mając na uwadze fakt, ze udział reprezentuje w sobie „część” spółki bezsprzecznym jest stwierdzenie, że wartość udziałów należy ustalić poprzez ustalenie wartości (wycenę) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a następnie podzielenie otrzymanej wartości przez ilość istniejących udziałów. Dzięki powyższej metodzie możliwe jest najbardziej sprawiedliwe dla każdego wspólnika ustalenie wartości przysługujących mu udziałów.
W związku z czym wycena udziałów to de facto wycena spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Stąd, istotnym jest wybór odpowiedniego modelu szacowania wartości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Do najpopularniejszych metod wyceny spółki zalicza się obecnie metody majątkowe, dochodowe oraz porównawcze. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu spółek handlowych w żaden sposób nie precyzują, nie narzucają biegłemu metody (lub metod) z których powinien skorzystać dokonując wyceny. Zakłada się a priori profesjonalność biegłego rzeczoznawcy, tj. wiedzę, umiejętności oraz doświadczenie, które pozwolą mu na dobranie odpowiedniej metody wyceny z uwagi przede wszystkim na wielkość spółki oraz rynek na którym spółka prowadzi działalność gospodarczą.
Ustalenie majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to de facto ustalenie wartości przedsiębiorstwa w rozumieniu składników enumeratywnie wymienionych w treści art. 551 Kodeksu cywilnego powiększonego o potencjał ludzki tegoż przedsiębiorstwa. W związku z czym dokonując wyceny należy wziąć pod uwagę przede wszystkim składniki materialne i niematerialne wchodzące w skład przedsiębiorstwa (nazwa, ruchomości, nieruchomości, prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy, prawa wynikające z umów o korzystanie z ruchomości lub nieruchomości, wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, środki pieniężne, koncesje, licencje, zezwolenia, patenty i inne prawa własności przemysłowej, majątkowe prawa autorskie i pokrewne, tajemnica przedsiębiorstwa, księgi i inne dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej), jak również stopień zorganizowania środków i czynników produkcji (w tym czynników ludzkich) z punktu widzenia zdolności do przynoszenia, generowania zysku w przyszłości.
Przedstawione założenia przemawiają za zasadnością skorzystania w procesie wyceny z metod dochodowych. Istota, a jednocześnie przewaga metod dochodowych nad pozostałymi, sprowadza się do poczynienia ab initio założenia, że wartość przedsiębiorstwa jest zdeterminowana przez jego zdolność do osiągania zysków w perspektywie długookresowej. W myśl tej metody, wartość aktywów przedsiębiorstwa stanowi wartość przyszłych oczekiwanych przepływów pieniężnych z tychże aktywów. W ramach metod dochodowych dochodzi więc do powiązania wartości przedsiębiorstwa z osiąganymi (bieżącymi) i możliwymi do osiągnięcia (przyszłymi) dochodami.
Najczęściej wykorzystywanymi metodami dochodowymi są:
– metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF) – opiera się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odpowiada sumie wartości zdyskontowanych przyszłych wolnych przepływów pieniężnych przedsiębiorstwa, tj. wartość przedsiębiorstwa odpowiada wartości możliwego do wygenerowania dochodu w przyszłości,
– metoda skorygowanej wartości bieżącej (APV) – wycena przepływów pieniężnych dyskontowanych nielewarowanym kosztem kapitału własnego uwzględniając korektę o korzyści wynikającego z tarczy podatkowej,
– metoda przepływów przedsiębiorstwa jako całości (FCFF) – nacisk na wycenę przepływów pieniężnych przynależnych właścicielom kapitału własnego oraz wierzycielom.
Z drugiej strony, podstawową, ale uproszczoną w stosunku do metod dochodowych jest grupa majątkowych metod wyceny. Istotą metod majątkowych jest oszacowanie wartości spółki poprzez obliczenie różnicy pomiędzy sumą aktywów a zobowiązań obcych. Należy mieć przy tym na uwadze fakt, iż metody majątkowe nie uwzględniają istotnych z punktu widzenia spółki zmiennych, które nierzadko determinują faktyczną wartość przedsiębiorstwa tj. zdolność do uzyskiwania dodatnich przepływów pieniężnych w przyszłości, perspektywy dalszego rozwoju, potencjał strategiczny.
Do metod majątkowych zalicza się:
– metoda księgowa (book value method) – polega na wycenie poszczególnych składników aktywów i pomniejszeniu ich o wartość pasywów obcych,
– metoda skorygowanych aktywów netto (adjusted net asset method) – opiera się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odzwierciedla wartość składników majątkowych skorygowanych o wartość zobowiązań (pasywa obce),
– metoda odtworzeniowa (replacement value method) – polega na określeniu kosztów, jakie konieczne byłyby do poniesienia, aby odtworzyć majątek przedsiębiorstwa do stanu na dzień wyceny na podstawie przeciętnych cen stosowanych w gospodarce,
– metoda likwidacyjna (liquidation value method) – rozumiana jako wartość uzyskana ze sprzedaży firmy, tj. jej wartości rynkowej poszczególnych składników, praw majątkowych oraz wartości niematerialnych pomniejszona o zobowiązania do spłaty.
Ostatnimi z metod o których należy wspomnieć są metody porównawcze. Ich istotna opiera się na porównaniu wycenianej spółki do spółki o podobnym profilu działalności, która co do zasady notowana jest na rynku publicznym, lub dla której znane są jej transakcje sprzedaży. W ramach porównawczych metod wyceny przedsiębiorstwa wymienia się metody prowadzone w oparciu o mnożniki rynkowe lub transakcje porównywalne (tego samego rodzaju). Metody te właściwe są w szczególności dla osób prawnych (spółek) notowanych na rynkach giełdowych. W związku z czym nie jest ona rekomendowana w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, które notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych nie są. W przypadku spółki nienotowanej na rynku giełdowym, wycena przedsiębiorstwa dokonywana jest w oparciu o metodę transakcji porównywalnych. W metodzie tej wykorzystywane są przeszłe transakcje sprzedaży przedsiębiorstw lub ich zorganizowanej części wykazujących analogię pod względem branży, organizacji prawnej, pozycji rynkowej co wyceniania spółka.
Obowiązek wyceny zajętych egzekucyjnie udziałów o ograniczonej zbywalności, które przeznaczone są do sprzedaży stanowi wymóg ustawowy, który w żaden sposób nie może zostać pominięty. O ile ustawa dopuszcza ustalenie ceny udziału przez sąd rejestrowy, to praktyka pokazuje, że sądy decydują się skorzystać w tym zakresie usług podmiotu profesjonalnego – biegłego rzeczoznawcy.
Mając na względzie znaczenie tej wyceny, tj. ochronę wierzycieli i majątku dłużnika należy stwierdzić, że skorzystanie z pomocy biegłego jest zjawiskiem pozytywnym i pożądanym. Mnogość metod wyceny, złożoność procesu, konieczność pogodzenia interesów wierzycieli i dłużników sprzyja rekomendacji zlecenia wyceny udziałów rzeczoznawcy. Doświadczony rzeczoznawca jest w stanie zapewnić rzetelną wycenę, a w konsekwencji staje się niejako gwarantem realizacji celów postępowania egzekucyjnego.
