Niniejszy artykuł ukierunkowany jest na przybliżenie problematyki wyceny przedsiębiorstwa, gdy w stosunku do przedsiębiorcy prowadzone jest przez komornika postępowanie egzekucyjne. Z uwagi na fakt, iż tematyka problemów finansowych przedsiębiorców nie jest niczym obcym, a nieregulowane zobowiązania również nie są niczym niespotykanym, warto przybliżyć konieczność, zasady i metody wyceny przedsiębiorstwa, które mogą być pomocne dla komornika w toku prowadzonego postępowania, ale również rzetelna wycena może stanowić swoiste „koło ratunkowe” dla przedsiębiorcy będącego stroną postępowania egzekucyjnego.
Porozmawiaj o wycenie z doświadczonym ekspertem.
Skorzystaj z naszej wiedzy i porozmawiaj z doświadczonym specjalistą.
Zapytaj o wycenę przedsiębiorstwaPrzez potrzeby komornicze należy rozumieć prowadzone przez komornika postępowanie egzekucyjne. Samo postępowanie egzekucyjne to nic innego, jak postępowanie zmierzające do przymusowego wykonania orzeczenia sądu. Tytułem przykładu, sąd zasądza na rzecz wierzyciela kwotę 100 000 zł, której dłużnik dalej nie spłaca. Postępowanie egzekucyjne na etapie sądowym, a następnie komorniczym ma doprowadzić do tego, że dłużnik będzie zmuszony przedmiotową kwotę zapłacić, a jeżeli tego nie uczyni, wówczas jego majątek będzie podlegał tytułowej „egzekucji” tj. zostanie wyceniony i spieniężony na pokrycie istniejącego długu.
Postępowanie egzekucyjne zmierza zatem do zaspokojenia interesu wierzyciela, który nie został zaspokojony wcześniej. Stanowi swoistą metodę ochrony jego interesów, gdyż gwarantuje mu – w mniejszym lub większym zakresie w zależności od majątku dłużnika – wyegzekwowanie świadczenia.
Istotą „potrzeb komorniczych” jest zatem poznanie majątku dłużnika zarówno pod kątem jego składu (składników aktywów trwałych i obrotowych), jak również (co bardziej istotne) pod kątem jego wartości. Znając wartość poszczególnych składników aktywów komornik uzyskuje możliwość ich licytacji, spieniężenia, a w konsekwencji zaspokojenia wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym.
Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie egzekucyjne może być prowadzone z następujących składników majątkowych:
– nieruchomości,
– ruchomości,
– środki pieniężne,
– wierzytelności,
– zwierzęta,
– zbywalne, podlegające zajęciu prawa majątkowe.
Kwestią niebudzącą wątpliwości jest również fakt, iż przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 (1) Kodeksu cywilnego (zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej) również może być przedmiotem egzekucji. Przesądza o tym wprost art. 1064 (14) Kodeksu postępowania cywilnego dopuszczający możliwość prowadzenia egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa stosując przez analogię przepisy dotyczące egzekucji z nieruchomości.
Przedsiębiorstwo, które będzie przedmiotem postępowania egzekucyjnego może być sprzedane w drodze sprzedaży z tzw. wolnej ręki (art. 1064 (18) k.p.c.) lub w ramach licytacji (art. 1064 (20) k.p.c.). Pierwszeństwo ma jednak sprzedaż z wolnej ręki.
Przez sprzedaż z wolnej ręki należy rozumieć sytuację w której za zgodą sądu zarządca majątkiem zaoferuje do sprzedaży przedsiębiorstwo dłużnika pod warunkiem, że nie jest ono obciążone prawami osób trzecich. Sprzedaż z wolnej ręki następuje na wniosek wierzyciela lub dłużnika i orzeka o niej sąd (art. 1064 (18) §1 k.p.c.). Istotnym jest przy tym fakt, iż sprzedaż z wolnej ręki nie może nastąpić poniżej wartości szacunkowej, chyba że dłużnik i wszyscy wierzyciele wyrażą na to zgodę. Powyższe implikuje zatem wniosek o zasadności i konieczności dokonania wyceny przedsiębiorstwa przez ekspertów celem poznania owej wartości szacunkowej majątku i dookreślenia ceny sprzedaży. Zatwierdzając sprzedaż z wolnej ręki, sąd wyznacza termin w którym sprzedaż ma być dokonana (minimum miesiąc, ale maksimum dwa miesiące) oraz dookreśla tryb wyszukiwania nabywcy (chyba że strony: dłużnik, wierzyciele sami to uzgodnili).
Licytacja jest subsydiarna względem sprzedaży z wolnej ręki. Przemawia za tym treść art. 1064 (20) §1 k.p.c. wskazując, że sprzedaż w drodze licytacji zarządzana jest przez sąd, jeżeli pierwsza sprzedaż z wolnej ręki nie dojdzie do skutku. Wyjątkiem od powyższego jest zgoda wszystkich wierzycieli na ponowienie sprzedaży z wolnej ręki. Licytację prowadzi zarządca pod nadzorem sędziego. Osoba, która zaoferuje najniższą cenę uzyskuje tzw. przybicie – wygrywa licytację i zobowiązana jest zapłacić cenę.
Wycena firmy, która będzie przedmiotem postępowania egzekucyjnego winna być dokonana z uwagi na istniejący wymóg ustawowy. Przesądza o tym, redakcja art. 1064 (17) §2 k.p.c. wskazując, że dłużnik i wszyscy wierzyciele powinni ustalić cenę sprzedaży przedsiębiorstwa będącego przedmiotem egzekucji. Jeżeli powyższego nie dokonają, wartość ta zostanie ustalona przez powołanych przez sąd biegłych (przynajmniej dwóch).
Również komornik, gdy wymaga tego postępowanie egzekucyjne uprawniony jest do żądania wydania opinii od biegłych sądowych, w tym także w zakresie wyceny majątkowej. Powyższe uprawnienie zostało zagwarantowane w treści art. 813 §1 k.p.c., poprzez wskazanie, że w wypadkach wymagających zasięgnięcia opinii biegłego (tj. wymóg uzyskania tzw. informacji specjalnych) komornik zleci wykonanie tej opinii biegłym.
Wycena przedsiębiorstwa będącego przedmiotem egzekucji jest zatem prawnym wymogiem, którego w żaden sposób nie można pominąć. Pierwszeństwo wyceny przyznane zostało dłużnikowi działającemu wraz z wszystkimi wierzycielami, którzy również mogą skorzystać z pomocy profesjonalistów w zakresie wyceny. Dopiero w razie nieskorzystania z powyższego pierwszeństwo, wycena powierzana jest biegłym.
Na wstępie należy podnieść zasadność dokonywanej wyceny zarówno z punktu widzenia dłużnika, jak i wierzyciela (wierzycieli). Opierając na zasadzie ochrony wierzycieli należy wskazać, iż dokonana wycena ukierunkowana jest na ochronę ich interesów ponieważ przedstawia rzeczywistą, rynkową wartość przedsiębiorstwa, która dzięki prowadzonemu postępowaniu egzekucyjnemu pozwoli na odzyskanie w całości lub w części ich wierzytelności. Wierzyciele mają zatem pewność co do faktycznej wartości majątku będącego przedmiotem egzekucji i wolni są od obaw, że wycena została z premedytacją zaniżona celem uszczuplenia ich interesów, roszczeń. Z drugiej strony, dokonana wycena ma również swoisty wymiar ochronny dla dłużnika. Rzetelnie dokonana wycena przedsiębiorstwa pozwala na rzeczywiste zobrazowanie jego wartości rynkowej, która nierzadko może okazać się wyższa aniżeli przewidywana przez dłużnika. Dzięki czemu możliwe jest twierdzenie, że roszczenia wierzycieli zostaną zaspokojone w stopniu większy aniżeli miałoby to miejsce, gdyby profesjonalna wycena nie została przeprowadzona. Funkcja ochronna zakłada przy tym ochronę dalszego majątku dłużnika przed ewentualnymi zajęciami komorniczymi i ich egzekucją.
Powyższe prowadzi zatem do przyjęcia, iż po pierwsze – wycena przedsiębiorstwa dla potrzeb komorniczych (egzekucji) jest niezbędna (wymóg prawny), ale po drugie – jest istotna z punktu widzenia ochrony interesów majątkowych wierzycieli i dłużników.
W literaturze z zakresu postępowania egzekucyjnego przyjmuje się, że wyceny przedsiębiorstwa można dokonać z wykorzystaniem różnych, przyjętych w naukach ekonomiczno-finansowych metod. Niemniej jednak, podkreślenia wymaga rozróżnienie terminów: wartość przedsiębiorstwa i wartość majątku przedsiębiorstwa.
Przez wartość majątku przedsiębiorstwa należy rozumieć sumę wartości poszczególnych składników wchodzących w skład przedsiębiorstwa i podlegających wycenie w myśl art. 55 (1) k.c. Wartość przedsiębiorstwa to z kolei wartość majątku przedsiębiorstwa powiększona o potencjał ludzki tegoż przedsiębiorstwa. Przyjmuje się zatem, iż wycena na potrzeby postępowania egzekucyjnego prowadzi do oszacowania dwóch wielkości: majątku przedsiębiorstwa oraz stopnia zorganizowania środków i czynników produkcji z punktu widzenia zdolności do przynoszenia zysku. Powyższe przemawia za przewagą metod dochodowych nad majątkowymi w procesie wyceny dla potrzeb komorniczych. Istotne jest przy tym, aby wycenę dokonać więcej niż jedną metodą lub sposobem wyceny w ramach jednej metody. Dzięki temu możliwe jest porównywanie otrzymywanych wyników celem wypracowanie najbardziej korzystnej wartości. Dokonując wyceny wartości majątku przedsiębiorstwa (poszczególnych elementów oddzielnie) można rozważyć metody majątkowe zamiast dochodowych.
Istota metod dochodowych opiera się na regule wartości bieżącej i czynionym na początku wyceny założeniu, że wartość przedsiębiorstwa kształtuje jego zdolność do osiągania zysków w perspektywie długookresowej. W myśl tej metody, wartość aktywów przedsiębiorstwa stanowi wartość przyszłych oczekiwanych przepływów pieniężnych z tychże aktywów. W ramach metod dochodowych dochodzi więc do powiązania wartości przedsiębiorstwa z osiąganymi (bieżącymi) i możliwymi do osiągnięcia (przyszłymi) dochodami.
Do najpopularniejszych metod dochodowych należą:
– metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF) – opiera się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odpowiada sumie wartości zdyskontowanych przyszłych wolnych przepływów pieniężnych przedsiębiorstwa, tj. wartość przedsiębiorstwa odpowiada wartości możliwego do wygenerowania dochodu w przyszłości,
– metoda skorygowanej wartości bieżącej (APV) – wycena przepływów pieniężnych dyskontowanych nielewarowanym kosztem kapitału własnego uwzględniając korektę o korzyści wynikającego z tarczy podatkowej,
– metoda przepływów przedsiębiorstwa jako całości (FCFF) – nacisk na wycenę przepływów pieniężnych przynależnych właścicielom kapitału własnego oraz wierzycielom.
Metody majątkowe stanowią najbardziej podstawowe źródło wyceny i są rekomendowane dla składników majątkowych przedsiębiorstwa, a nie dla przedsiębiorstwa jako całości. Dla przedsiębiorstwa jako całości, ich istota zakłada wyliczenie różnicy pomiędzy wartością (sumą) aktywów i zobowiązań obcych. Niemniej jednak, metody majątkowe nie uwzględniają kwestii istotnych z punktu widzenia przedsiębiorstwa, które również mają wpływ na jego wycenę. Zmiennymi, które są pomijane w metodach majątkowych są np.: zdolność do uzyskiwania dodatnich przepływów pieniężnych w przyszłości, perspektywy dalszego rozwoju, potencjał strategiczny.
Pośród metod majątkowych prym wiodą:
– metoda księgowa (book value method) – wynikająca bezpośrednio z bilansu przedsiębiorstwa, polegająca na wycenie poszczególnych składników aktywów i pomniejszeniu ich o wartość pasywów obcych,
– metoda skorygowanych aktywów netto (adjusted net asset method) – opierająca się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa odzwierciedla wartość składników majątkowych skorygowanych o wartość zobowiązań (pasywa obce) pomijając rolę aktywów i zobowiązania w najbliższej przyszłości,
– metoda odtworzeniowa (replacement value method) – polegająca na określeniu kosztów, jakie konieczne byłyby do poniesienia, aby odtworzyć majątek przedsiębiorstwa do stanu na dzień wyceny przedsiębiorstwa na podstawie przeciętnych cen stosowanych w gospodarce,
– metoda likwidacyjna (liquidation value method) – rozumiana jako wartość uzyskana ze sprzedaży firmy, tj. jej wartości rynkowej poszczególnych składników, praw majątkowych oraz wartości niematerialnych pomniejszona o zobowiązania do spłaty.
Na marginesie warto zwrócić uwagę na istniejące, również wykorzystywane metody porównawcze. Ukierunkowane są one na dokonanie wyceny w oparciu o informacje pochodzące z rynku finansowego. Wycena metodą porównawczą polega na porównaniu wycenianego przedsiębiorstwa do przedsiębiorstwa o podobnym profilu działalności, który jest notowany na rynku publicznym, lub dla których znane są transakcje sprzedaży. W ramach porównawczych metod wyceny przedsiębiorstwa wymienia się metody prowadzone w oparciu o mnożniki rynkowe lub transakcje porównywalne (tego samego rodzaju). Metody te właściwe są w szczególności dla osób prawnych (spółek) notowanych na rynkach giełdowych. Istotnym ograniczeniem do zastosowania tej metody wyceny jest fakt, iż nie wszystkie przedsiębiorstwa, spółki są podmiotami notowanymi na rynku giełdowym. W przypadku spółki nienotowanej na rynku giełdowym, wycena przedsiębiorstwa dokonywana jest w oparciu o metodę transakcji porównywalnych. W metodzie tej wykorzystywane są przeszłe transakcje sprzedaży przedsiębiorstw lub ich zorganizowanej części wykazujących analogię pod względem branży, organizacji prawnej, pozycji rynkowej co wyceniania spółka.
W postępowaniu upadłościowym dokonanie prawidłowej, rzetelnej wyceny przedsiębiorstwa lub jego poszczególnych składników jest procesem po pierwsze obowiązkowym, a po drugie -korzystnym dla wszystkich stron postępowania. Bez przedmiotowej wyceny nie jest bowiem możliwe ustalenie ceny sprzedaży (egzekucji) przedsiębiorstwa na potrzeby sprzedaży z wolnej ręki lub licytacji.
Mając jednak na uwadze znaczenie tej wyceny, tj. ochroną wierzycieli i majątku dłużnika, złożoność procesu wyceny, mnogość metod wyceny, rekomenduje się zlecenie wyceny przedsiębiorstwa profesjonalnemu profesjonalnemu. Doświadczony rzeczoznawca w sposób rzetelny dobierze odpowiednią metodę wyceny dla charakterystyki przedsiębiorstwa, która ukierunkowana będzie na spełnienie celów postępowania egzekucyjnego.
